Co robić gdy ogier gryzie?
Zakładam, że chodzi o poważny przypadek, czyli agresywne zachowanie konia przy każdym kontakcie z człowiekiem, a nie na przykład "kłapanie" zębami gdy np. użyliśmy zbyt twardej szczotki. Jest to bardzo zły i niebezpieczny narów, który - jeśli nie może być zlikwidowany i jest podejrzenie, że wynika z wrodzonej złośliwości osobnika - powinien dyskwalifikować ogiera (to znaczy - ogier powinien zostać wykastrowany). Próbę zwalczenia takiego narowu może podjąć osoba o dużym doświadczeniu w obchodzeniu się z końmi, gdyż polega ona na:
• pokonaniu lęku i nieufności konia, które najczęściej są źródłem agresji,
• okazaniu koniowi wyższości bez walki.
Żeby osiągnąć powyższe cele należy:
• podchodzić do konia pewnie i zdecydowanie, najlepiej cały czas do niego przemawiając,
• natychmiast uchwycić go za kantar i uwiązać,
• w przypadku próby ugryzienia nie wolno się cofać, wymachiwać rękami, podnosić głosu, ani bić konia - należy unikając jego zębów (dobrze jest mieć na rękach grube, skórzane rękawice) zdecydowanie odepchnąć jego głowę mówiąc spokojnie: "nie wolno",
• po uwiązaniu konia należy, stojąc po jego prawej stronie i ciągle spokojnie przemawiając głaskać go delikatnie po szyi i grzbiecie (nie poklepywać!) reagując jak wyżej na kierowanie zębów w naszą stronę,
• kiedy koń choć na chwilę "znudzi się" i uspokoi należy podać mu jakiś smakołyk;
Uwaga!
Podanie smakołyka może być tylko nagrodą za dobre zachowanie konia, choćby tylko chwilowe. Nie wolno częstować go na "dzień dobry", gdyż nauczymy go wymuszania od nas smakołyków! Powyższe "ćwiczenia" należy powtarzać przy każdej nadarzającej się okazji, jednak nie powinno to trwać każdorazowo zbyt długo, żeby nie nie wywołać u konia dodatkowego znużenia i zniecierpliwienia. Nasz łagodny "upór" powinien przekonać konia, że:
• nie mamy złych zamiarów,
• jego próby ugryzienia nas skazane są na niepowodzenie,
• jego uległość może (ale nie musi za każdym razem!) być nagrodzona.
 

Kiedy dodawać łydkę w kłusie anglezowanym?
Wtedy, gdy opuszczamy się na siodło, najmocniej w chwili najgłębszego siadu. Z dwóch powodów:
• działanie łydek jest wówczas najbardziej efektywne,
• możesz wzmocnić działanie łydek działaniem ciężaru Twojego ciała (dosiadu), a jeśli to możliwe, najlepiej używać więcej niż jednej pomocy jednocześnie.
Ale uwaga:
rozumiem, że chodzi o popędzenie konia, a nie o przepis na anglezowanie. Jeśli koń utrzymuje równe i wymagane przez Ciebie tempo i rytm, łydki pozostają nieaktywne, w lekkim kontakcie z bokami konia wynikającym z ich swobodnego opuszczenia. No i oczywiście stabilne (w stałym położeniu). Działanie łydkami czy trzeba, czy nie trzeba, powoduje stopniowe "znieczulanie" konia na tę pomoc.
 

Co to jest półparada?
Wszystkie jednozdaniowe definicje półparady są do kitu. Najkrótsza, wynikająca z dosłownego tłumaczenia: "półzatrzymanie" - jest najgorsza. Wojciech Mickunas nie definiuje półparady, tylko poświęca jej cały artykuł. Cel półparady jest taki: przygotowanie konia do kolejnego ćwiczenia lub ruchu, poprzez zwrócenie jego uwagi oraz lekkie "podkręcenie silnika", jakim jest zad konia (bez zmiany tempa ruchu). Wykonanie: jeździec działa pobudzająco obiema łydkami i dosiadem i zaraz potem (nie przedtem i nie jednocześnie!), nie pozwalając koniowi dodać, "zamyka" go wstrzymującym działaniem jednej, zewnętrznej (półparada jednostronna) lub obu wodzy (półparada dwustronna). Półparadzie jednostronnej muszą towarzyszyć pomoce zginające konia. Efekt końcowy: używając metafor nieocenionego Wojciecha Mickunasa - koń który zmagazynował energię jak napięty łuk, albo nadmuchany balon.
 

Jak kupować konia?
Zakładam, że jesteś amatorką i nie myślisz o ujeżdżaniu sobie konia, tylko o nabyciu zwierzaka, który od razu pozwoli Ci zaznać przyjemności jazdy konnej. W takim razie myślę, że powinnaś kupić konia dobrze ujeżdżonego, dojrzałego i o dobrym, ukształtowanym już charakterze. Dojrzałego, to znaczy nie mniej niż 8-letniego, a ja bym doradzał wiek 10-12 lat. Powinnaś też poprosić o pomoc jakiegoś "starego koniarza". Inaczej grozi Ci, że wcisną Ci bardzo kiepskiego konia. Handel końmi, to swego rodzaju "sport" polegający na tym, kto kogo wykiwa :-)) Jednak pamiętaj, że to Ty będziesz na tym koniu jeździła, pielęgnowała go, no i chcesz mieć konia gotowego do jazdy zaraz, a nie kiedyś tam. Przy pierwszym kontakcie z koniem najpierw powinien podejść do niego właściciel, a potem Twój fachowiec. Niech np. właściciel pokaże, jak koń podaje nogi, a następnie sprawdzi to "Twój człowiek". Jeśli nie zauważyłaś nic podejrzanego w zachowaniu konia - podejdź do niego i sama sprawdź, jak się dogadujecie. Na koniec sprawa ujeżdżenia. Musisz konia wypróbować, ale nie wsiadaj na niego pierwsza. Najpierw niech go dosiądzie właściciel lub ktoś od niego, a ty obserwuj zachowanie konia i jeźdźca. I znów - jeśli nie zauważysz nic podejrzanego dosiądź konia i sprawdź, czy pasuje Ci pod każdym względem. Czyli po prostu - czy potrafisz na nim jeździć, czy jest dla Ciebie łatwy, czy Cię słucha? Czy chętnie oddala się od stajni, czy się do niej klei? Tak to mniej więcej powinno wyglądać.
Jeśli masz ambicje sportowe, ale na przyszłość i na razie sama nie potrafisz tego sprawdzić, niech właściciel pokaże Ci, czy koń chętnie skacze? Piszę o skokach, bo wyścigowego chyba nie kupujesz? Sprawdzenie predyspozycji ujeżdżeniowych, to już wyższa szkoła jazdy i powinnaś zdać się tutaj np. na trenera tej dyscypliny sportu jeździeckiego.
 

Co należy rozważyć przed kupnem konia?
To właściwie nie było to pytanie. To właściwie nie było żadne pytanie, tylko prośba o pomoc w przekonaniu rodziców do kupna konia. Ja jednak dałem do przemyślenia rzecz następującą:

Kupno konia to poważne zobowiązanie, podjęte na jakieś 20 lat. No, bo jeśli kupisz konia mniej więcej 10-letniego, a konie żyją około 30 lat ..., a kupowanie konia z założeniem "jak się znudzi, to go sprzedamy" jest nie w porządku. Kupno to dopiero początek wydatków, które musieliby pokrywać - póki co - Twoi rodzice: stajnia, wyżywienie, kowal, weterynarz. Ktoś musi dwa - trzy razy dziennie zajmować się zwierzęciem (karmienie, pojenie, prace stajenne i pielęgnacyjne). Jeśli koń będzie w pensjonacie i te prace będzie - za pieniądze - wykonywał ktoś inny, to czy Ty masz tyle czasu, żeby przynajmniej pięć razy w tygodniu poświęcić przynajmniej dwie godziny na pracę z koniem (jazdy)? Na takie i podobne pytania należy sobie odpowiedzieć przed kupnem konia. Jeśli wszystko, co możesz mu poświęcić, to godzina jazdy w sobotę i niedzielę - lepiej nie myśleć o kupnie konia na własność. Jeśli nawet mieszkacie na wsi i macie gospodarstwo, to też dobrze rozważ swoje siły i możliwości zajmowania się tak wymagającym zwierzęciem. Pamiętaj - to jest poważne zobowiązanie na 20 lat, a czy dzisiaj wiesz, co będziesz robiła już za pięć lat? A za dziesięć?

Nad tym samym musi się zastanowić każdy, planujący kupno konia. Również dorosły, podejmujący tę decyzję na własny rachunek. No, ale nie mogę nie przyznać, że ja też marzę o własnym koniu :)
 

Co robić, gdy koń "wybija" w kłusie?
Są twardo noszące konie i nie ma sposobu, żeby tego nie odczuwać. Twardy - to twardy. Natomiast nie musi to kończyć się aż utratą równowagi jeźdźca. Zwróć uwagę na następujące rzeczy.
• Piszesz "za wysoko się wybijam". Domyślam się, że chodzi o kłus anglezowany. Otóż: nie należy używać żadnej (albo prawie żadnej) siły w celu wybijania się. Wystarczy poddać się ruchowi konia i wykorzystać - do unoszenia się - tylko energię przekazaną przez konia. Wystarczy, że siedzenie minimalnie oderwie się od siodła.
• Strzemiona pomagają w utrzymaniu równowagi, ale nie mogą dźwigać ciężaru jeźdźca. Większa część ciężaru jeźdźca powinna spoczywać na kolanach i udach - bez kurczowego ich zaciskania. Ruch w górę (podczas anglezowania) nie może być stawaniem w strzemionach. Dobrym ćwiczeniem jest tu anglezowanie bez strzemion (ze stopami wyjętymi ze strzemion).
• Należy koniecznie unikać usztywnienia tułowia. Trzeba po prostu o tym cały czas myśleć, aż "wejdzie to w krew" i problem zniknie.
• Na latające łydki też nie ma innego sposobu, jak przestać nimi wymachiwać. To tylko kocie ogony poruszają się niezależnie od woli ich właścicieli. Trzeba nieco mocniej przyłożyć łydki do boków konia i pilnować, żeby pięta była najniższym punktem Twojego ciała. Na początku trzeba piętę świadomie "wciskać" w dół.
W kłusie ćwiczebnym - nie tylko na twardym koniu - usiądź jak najbliżej przedniego łęku, w najgłębszym miejscu siodła i podciągnij nieco miednicę do przodu (wciągnij nieco brzuch, zachowując wyprostowaną postawę tułowia - ruch przeciwny do wygięcia się w krzyżu do tyłu). Pozwoli to lepiej amortyzować ruchy konia. Nie napinaj się. Nogi dobrze przyłóż do boków konia, jakbyś go nimi obejmowała i chciała do siebie przyciągnąć (bez jakiegoś wysiłku, żeby koń nie zaczął od tego uciekać). Dobra postawa i równowaga może też pomóc koniowi. Często jego twardy chód wynika z tego, że napina grzbiet chroniąc go przed obijaniem.
 

Co to znaczy "zająć się jakimś koniem"?
Rozumiem, że - póki co - chodzi nie o swojego konia. Dużo tutaj zależy od tego, na co pozwoli właściciel. Myślę, że takie zabiegi jak czyszczenie, to podstawa. Ale uważaj - w okresie zimowym, kiedy konie mają zimową sierść, nie należy przesadzać z jej wyczesywaniem. Osłabia się wtedy jej naturalne własności ochronne. Należy ograniczyć się do usuwania ewidentnych zabrudzeń, zlepek itp. Najwięcej tam, gdzie będzie leżało siodło i popręg. Za to można zadbać o idealny stan kopyt - to dla zdrowia konia, oraz grzywy i ogona - dla estetyki. Koń, który jest trzymany w stajni bardzo cieszy się z każdego wyjścia, ale to trzeba uzgadniać z właścicielem. Nie musi to być zaraz jazda. Może to być wyprowadzenie go na padok, żeby się wybiegał. Może to być kilkanaście minut, do pół godziny lonżowania - jeśli potrafisz. Latem - wyprowadzenie go na uwiązie na zieloną trawkę. Następne co możesz robić, to pomagać przy karmieniu i pojeniu, dorzucając czasem jakiś smakołyk od siebie (marchew, jabłko, jedna kostka cukru). Przy takich czynnościach Ty lepiej poznajesz konia, a koń Ciebie. Mało tego - koń zapamiętuje Ciebie jako "tę, która przynosi jedzenie", czyli bardzo dobrze mu się kojarzysz. Czasem wystarczą zwykłe odwiedziny. Konie z zasady lubią towarzystwo i dobrze odbierają chwilę "pogawędki". O ile wiem, to nawet wolą, kiedy się do nich mówi, niż jakieś tam bezsensowne poklepywanie. Jeśli już, to wolą głaskanie. Ale trzeba umieć rozpoznać nastrój konia. On też ma prawo powiedzieć "a teraz chcę być sam" i trzeba to uszanować. W boksie można to poznać po tym, że odwraca się tyłem do całego świata i nie reaguje na zaczepki. Jeśli stoi na uwiązie, to można poznać taki nastrój po niechętnej, czasem wręcz nerwowej reakcji np. na próbę pogłaskania go. Nic na siłę. Na razie nic więcej specjalnego nie przychodzi mi do głowy. Ale jeśli dużo i często przebywa się z koniem, to życie samo dyktuje, co należy robić. Wystarczy mieć tylko oczy i uszy szeroko otwarte na to, co dzieje się w stajni, co robi obsługa lub właściciel i chcieć brać w tym udział.
 

Co to jest caplowanie i co z tym zrobić?
Caplowanie, podkłusowywanie: jedziesz stępem i nagle koń podbiega, zaczyna kłusować. Brzydka wada i powód do "wytyków" ze strony starych jeźdźców. Problem jest jednak dość złożony. Caplowanie może być skutkiem braku równowagi - koń jest jeszcze zbyt słaby, żeby nosić jeźdźca w równowadze. Ale może też być skutkiem zbytniej nerwowości konia. Usuwanie tego problemu nie jest łatwe i wymaga od jeźdźca przede wszystkim spokoju.
Jeśli np. koń ma zwyczaj opóźniać się w zastępie (stępując), a potem podganiać, to nie jest metodą szarpanie się z nim wtedy, gdy usiłuje dogonić zastęp. Metodą jest nie pozwalać mu na pozostawanie w tyle, poprzez egzekwowanie łydkami i dosiadem energiczniejszego stępa.
Inny przykład:
Jeśli koń pamięta, gdzie zwykle są galopy i idąc stępem dużo wcześniej zaczyna się ekscytować i kłusować, to też nie należy się z nim szarpać, tylko albo rozpocząć galop wcześniej (od razu), albo zrezygnować z galopu w tym miejscu, uspokoić konia, i galopować zupełnie gdzie indziej.
Postępowanie w tym duchu powinno dać dobre rezultaty.
 

Gdy koń poniesie - może lepiej się "ewakuować"?
Sztuka jeździecka nie przewiduje kontrolowanego spadania na glebę (choć niedawno obserwowałem coś takiego i rozumiem amazonkę - groziło wparowanie z koniem na ruchliwą szosę). Może się taka "kontrolowana" gleba skończyć bardzo, bardzo nieszczęśliwie. Sztuka jeździecka przewiduje utrzymywanie się w siodle.
Coś Ci powiem:
Mało prawdopodobne jest, żeby koń tak dosłownie oszalał. Na ogół chodzi o postanowienie powrotu do stajni, rozładowanie jakiegoś napięcia fizycznego albo psychicznego itp. Jeśli tak, to musisz wiedzieć, że koń ma taki sam instynkt samozachowawczy jak każde inne zwierzę i nie ma zamiaru się zabić. Nie ma zamiaru walnąć w drzewo, spaść w przepaść, czy choćby dobrowolnie przewrócić się. Nie będzie też galopował wiecznie. Więcej powiem - nie będzie galopował zbyt długo, przynajmniej w szalonym tempie. SIEDŹ więc na jego grzbiecie. SIEDŹ.
Największym niebezpieczeństwem w takiej sytuacji są pojazdy mechaniczne będące w ruchu. Wobec nich koń jest bezradny. Nieruchomy pojazd, pieszego, rowerzystę ominie lub przeskoczy (nie bój się, nie stratuje, chyba że ten ktoś, np. małe dziecko wtargnie pod same kopyta). Najlepiej jednak nie wybierać się na drogi publiczne lub w inne uczęszczane miejsca na niepewnym koniu (lub z niepewnymi jeźdźcami).

Jeśli to "poniesie" będzie bez cudzysłowu, czyli koń jak oszalały pędzi przed siebie oddalając się np. od zastępu, to teoria mówi jeszcze o próbie skierowania go na koło i stopniowym zacieśnianiu tego koła, przy czym zawsze obowiązuje głębokie siedzenie w siodle i przeniesienie ciężaru na tył. Gorzej, gdy nie dzieje się to na polu tylko np. na leśnej drodze. Dlatego "lepiej zapobiegać niż leczyć" i nie dopuszczać do żadnego przyspieszania bez naszego polecenia. Nawet niewinne, samowolne podkłusowywanie może konia nauczyć, że może robić co chce. A jeśli koń poniesie w wyniku jakiejś paniki? No cóż - jeździectwo należy do sportów o podwyższonym ryzyku. A tak poważnie - ponoszenie jest bardzo niebezpieczne i najlepiej kontrolować, kontrolować i jeszcze raz kontrolować prędkość poruszania się konia, żeby nie dopuścić do ponoszenia.
 

I jak mu włożyć to zarozumiałe wędzidło do paszczy?!
Tak postawione pytanie oznacza, że problem jest poważny. Na początek wyjaśnijmy dwie sprawy. Po pierwsze - wędzidło nie wypada z pyska konia nie dlatego, że on je trzyma. Wędzidło wisi na paskach policzkowych, a te z kolei - połączone paskiem potylicznym - po prostu wiszą na głowie konia. Jeśli z jakiegokolwiek powodu wędzidło opuści się i spocznie - od wewnątrz - na końskich zębach, naturalnym i prawidłowym odruchem będzie otwarcie pyska i wypuszczenie wędzidła. Po drugie - koń może zamknąć pysk mimo znajdującego się w nim wędzidła (można powiedzieć - przewleczonego przez pysk), gdyż tam gdzie leży wędzidło koń nie ma zębów. Skoro tam nie ma zębów i można włożyć wędzidło, równie dobrze można włożyć w to miejsce nasze palce. Tyle tytułem wprowadzenia. Rozpatrzmy teraz trzy przypadki.
W pierwszym załóżmy, że mamy do czynienia z koniem, który sam i chętnie przyjmuje wędzidło. Zapewne mówiono Ci, że masz je położyć na dłoni i delikatnie włożyć koniowi do pyska. Ale nie możesz zapominać, żeby wędzidło cały czas wisiało na paskach policzkowych, które trzymasz w drugiej dłoni i unosisz - razem z wędzidłem - coraz wyżej. Te paski nie mogą być luźne, gdyż wędzidło, najzwyczajniej w świecie, wypadnie z końskiego pyska. Przedstawię to jeszcze inaczej: dłonią, na której leży wędzidło tylko nim kierujesz. Natomiast wciągasz je koniowi do pyska unosząc coraz wyżej paski policzkowe.
Teraz załóżmy, że koń coś kombinuje. Cofa głowę, nie chce otworzyć pyska. Cóż - trzeba być sprytniejszym od niego i głowę mu po prostu przytrzymać. Dlatego - mam nadzieję - uczono Cię, żebyś ręką, w której trzymasz paski ogłowia, jednocześnie obejmowała od spodu głowę konia. Żeby to było możliwe, musisz podczas kiełznania stać jak najbliżej tej głowy, zwrócona przodem tam, gdzie koń patrzy (do przodu) i z tym ramieniem przy nim, w której ręce trzymasz paski ogłowia. Taka pozycja ułatwi Ci również - po wprowadzeniu wędzidła do końskiego pyska - uchwycenie pasków drugą dłonią i przełożenie ich przez uszy konia. Z kolei żeby przekonać go do otwarcia pyska, śmiało wkładasz do tego pyska palce (najłatwiej jest zrobić to kciukiem) dłoni naprowadzającej wędzidło i naciskasz na żuchwę, czyli w dół. Palce wkładasz z boku, mniej więcej tam, gdzie będzie leżało wędzidło.
Na koniec przypadek gdy koń walczy, panicznie broniąc się przed ogłowiem. Taki koń wymaga nauki, a to nie jest rola początkującego jeźdźca. Wtedy najlepiej poproś o innego konia lub - jeśli jest to jego jedyna wada - ogłowie powinien zakładać ktoś z obsługi. Twoja "walka" z takim koniem może skończyć się źle. I to zarówno dla Ciebie, jak i dla konia.
 

Czy są jakieś sposoby uspokajania konia jeśli np. przestraszy się czegoś?
Przede wszystkim trzeba mieć świadomość, że koń ma prawo przestraszyć się czegoś. Dotyczy to zwłaszcza młodego konia, ale nie tylko. Przestraszyć go może coś nieznanego, co po raz pierwszy zobaczył lub jakieś nagłe zdarzenie (człowieka zresztą też). Są też konie z natury bardziej płochliwe niż inne lub przez całe życie bojące się jakiejś jednej, cięgle tej samej rzeczy. Skoro tak, to trzeba wykazać spokój i po prostu przetrwać całe zdarzenie. Absolutnie niedopuszczalne i godne potępienia jest jakiekowiek karanie konia. Uspokaja konia łagodny głos, poklepanie po szyi i energiczna jazda do przodu (łydki, dosiad). Trzeba odwrócić uwagę konia od tego, czego się przestraszył i odjechać. Może pomóc zwyczajne odwrócenie głowy konia od straszydła. Nie należy też czynić żadnych przygotowań do spotkania z ciężarówką, krową itp. Nasze niezwykłe zachowanie może tylko sprowokować konia do równie niezwyczajnej reakcji.
Ale jest rzecz ważniejsza od powyższych rozważań: zaufanie konia do jeźdźca. Koń, który bezgranicznie ufa swojemu panu, skoczy z nim w przepaść. Ale budowanie takiego zaufania, to już zupełnie inna bajka.